سرویس و نگهداری کنتاکتور، پیشگیری بهتر از درمان

در این مقاله به عناوین زیر می پردازیم

ساختار داخلی و عملکرد کنتاکتور

کنتاکتورها به صورت گسترده برای کنترل بارهای الکتریکی در کاربردهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله کاربردهای کنتاکتور می توان به اتوماسیون صنعتی، پروژه های مسکونی، تجاری و صنعتی اشاره کرد. ساختار داخلی این کلیدها را می توان به دو بخش الکتریکی و مکانیکی تقسیم کرد. مانند همه تجهیزات و ماشین آلات دیگر، کنتاکتورها نیز در معرض اتفاقات مختلفی قرار دارند که می تواند سبب خرابی آن ها شود.

با سرویس و نگهداری کنتاکتورها به صورت صحیح، می توان از وقوع حالت های ناخواسته در طول استفاده پیشگیری کرد. در این مقاله به بررسی فرآیند نگهداری و خرابی های کنتاکتور خواهیم پرداخت. همچنین علت وقوع هر یک از این خطاها در کنار راه حل آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

ساختار داخلی و عملکرد کنتاکتور

اجزای داخلی کنتاکتور در منابع مختلف دسته بندی و نامگذاری های متفاوتی دارند. ساختار داخلی این تجهیزات را می توان در 4 بخش معرفی کرد. بخش اول کنتاکت اصلی است که شامل یک تیغه ثابت و یک تیغه متحرک است. برخی از کنتاکتورها تعدادی کنتاکت کمکی نیز دارند که جز ساختار اصلی آن ها نیست.

بخش دوم مکانیزم فرمان است که در واقع یک سیم پیچ الکترومغناطیسی است. دریافت یک سیگنال الکتریکی صبب تشکیل آهنربای الکتریکی می شود. آهنربا قادر است تیغه متحرک را جابجا کرده و آن را به تیغه ثابت وصل می کند. بدین ترتیب عملکرد کنتاکتور تکمیل می شود. علاوه بر دو بخش اصلی یاد شده، یک مکانیزم کنترل جرقه و یک قاب محافظ نارسانا، ساختار کنتاکتور را تکمیل می کند. سرویس و نگهداری کنتاکتور متناسب با بخش های مختلف داخلی انجام می شود.

جزئیات بیشتر در مورد ساختار داخلی و عملکرد کنتاکتور را می توانید در مقاله “کنتاکتور چیست” مشاهده کنید.

اهمیت سرویس و نگهداری کنتاکتور

از جمله عواملی که عملکرد عادی سیستم را مختل کند، خرابی تجهیزات است. خرابی کنتاکتور نیز از جمله عوامل توقف تولید و به عبارت بهتر توقف ناخواسته سیستم است. این خرابی ممکن است پیامدهای دیگری از جمله خرابی سایر تجهیزات و ایجاد خطرات احتمالی ایمنی را نیز به همراه داشته باشد. درک علل بروز خرابی و انجام اقدامات مناسب برای جلوگیری یا رفع خطا، به پیشگیری از چالش های بعدی کمک می کند.

رایج ترین خرابی های کنتاکتور سوختن سیم پیچ و چسبیدن یا سوختن کنتاکت ها (تیغه) است. هدف از سرویس و نگهدای کنتاکتور، جلوگیری از سوختن آن است. پیشگیری از وقوع خرابی، بهترین راهکار برای رفع مشکلات ناشی از آن است. با رعایت برخی استانداردها در زمان نصب و همچنین در طول فرآیند استفاده می توان از این خرابی ها جلوگیری کرد.

رویه تعمیر و نگهداری کنتاکتور

در صورت استفاده از کنتاکتورهای استاندارد مانند کنتاکتور زیمنس و کنتاکتور اشنایدر، می توان نسبت به عملکرد مطمئن کنتاکتور خوشبین بود. قابلیت اطمینان بالای این کنتاکتورها از بهبود فناوری آن ها طی سالیان متمادی نشات گرفته است. اگر این کنتاکتورها در پارامترهای عملیاتی تعریف شده مورد استفاده قرار بگیرند، عملکرد آن ها قابل پیش بینی است. مانند هر تجهیز الکتریکی دیگری، با رعایت اصول سرویس و نگهداری کنتاکتور می توان خرابی های کنتاکتور را کاهش دهد. فرآیند نگهداری کنتاکتورها در مراحل مختلف به شکل زیر قابل تفکیک است.

نکات مهم قبل از نصب

قبل از نصب کنتاکتور از تناسب ولتاژ کنترل (فرمان) با ولتاژ نامی سیم پیچ کنتاکتور اطمینان حاصل کنید. هم اضافه ولتاژ و هم افت ولتاژ روی دوام سیم پیچ تاثیر نامطلوب گذاشته و در نهایت باعث فرسودگی سیم پیچ می شود.
اگر قصد استفاده از کنتاکتور استوک (دسته دوم) را دارید، قبل از نصب با استفاده از یک پارچه خشک و تمیز، هسته سیم پیچ را تنظیف کنید. برای از بین بردن زنگ های مقاوم روی هسته می توان از بنزین استفاده کرد.
افزایش دما روی عملکرد و طول عمر کنتاکتور تاثیر نامطلوب دارد. دمای محل نصب کنتاکتور باید در سطح مشخص شده حفظ شود. از قراردادن کنتاکتور در مکان های با دمای بالا اجتناب کنید.

ملاحظات مهم در حین نصب کنتاکتور

اگر قرار است کنتاکتور به صورت عمودی نصب شود، شیب آن باید کمتر از 5 درجه باشد تا عملکرد کنتاکتور تحت تاثیر قرار نگیرد.
در زمان وصل سیم ها دقت کنید بخش هادی آن ها کاملا داخل ترمینال کنتاکتور قرار بگیرد. رعایت این نکته به جلوگیری از اکسیداسیون سیم ها کمک می کند.
پیچ های ترمینال را کاملا سفت کنید تا از ضعیف شدن اتصال جلوگیری شود.
افتادن تکه های سیم داخل کنتاکتور باعث گیر کردن تیغه ها و سوختن سیم پیچ می شود. به منظور پیشگیری از این خطا، تکه سیم های بریده شده را کاملا از اطراف کنتاکتور تمیز کنید.

سرویس و نگهداری مستمر کنتاکتور

سرویس و نگهداری نقش بسیار مهمی در پیشگیری از خرابی های کنتاکتور دارد. سرویس و نگهداری کنتاکتور به دو صورت در حال کار و نگهداری غیر فعال انجام می شود.

سرویس و نگهداری در حال کار

مطمئن شوید که جریان بار در محدوده طبیعی است.
نسبت به هر گونه صدای غیرعادی در حین کار حساس باشید. این صداها می تواند نشانه اتصال ضعیف یا ولتاژ پایین باشد.
از عدم تغییر رنگ تیغه ها و سلامت سیم پیچ اطمینان حاصل کنید.
داخل و خارج کنتاکتور را تمیز نگه دارید
مراقب عوامل محیطی ناخواسته مانند افزایش رطوبت، ورود گرد و غبار، روغن و … به فضای داخلی کنتاکتور باشید.

تعمیر و نگهداری غیر فعال (خارج از مدار)

این بخش سرویس و نگهداری زمانی انجام می شود که کنتاکتور از مدار خارج شده است. به عنوان مثال کنتاکتور معیوب با نمونه سالم تعویض شده و سپس مورد تعمیر قرار می گیرد. در این حالت مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:

از سلامت کابل ها اطمینان حاصل کنید. سلامت عایق سیم و شل بودن ترمینال ها را مورد بررسی قرار دهید.
اطمینان حاصل کنید مقاومت عایق بین فازهای کنتاکتور AC کمتر از 10مگا اهم نباشد.
از استقامت سیم پیچ و عملکرد فنر میانی اطمینان حاصل کنید.
هنگام انجام بازرسی قطع برق، مطمئن شوید که هسته آهنی جدا شده است.

خرابی های رایج کنتاکتور

عدم رعایت اصول سرویس و نگهداری کنتاکتور، عبور جریان بیش از حد یا وقوع اتصال کوتاه در شبکه تغذیه، ممکن است منجر به خرابی کنتاکتور شود. به طور کلی کنتاکتورها به راحتی خراب نمی شوند. در صورت انتخاب درست کنتاکتورها هزاران بار باز و بسته می شوند و به کار خود ادامه خواهند داد. با این وجود رایج ترین خرابی کنتاکتورها، چسبیدن تیغه و سوختن سیم پیچ است.

علل و راه حل چسبیدن تیغه کنتاکتور

اگر جریانی بیش از مقدار نامی از تیغه اصلی عبور کند، تیغه ها بیش از حد گرم شده و در نتیجه به هم می چسبند. سوئیچینگ جریان بالا، اتصال کوتاه یا خطا در انتقال ستاره به مثلث از عوامل بروز این وصعیت است. به عنوان مثال، اگر از کنتاکتور کلاس AC-1 برای کنترل موتور استفاده کنید، ممکن است تیغه ها بچسبند. دلیل این اتفاق جریان راه اندازی زیاد موتورهاست. برای پیش گیری از این اتفاق برای موتورها از کنتاکتور کلاس AC-3 استفاده می شود.

در واقع بسیار مهم است که انتخاب کنتاکتور با توجه به نوع بار انجام شود. در صورت وقوع اتصال کوتاه، ابتدا باید علت آن را پیدا و فیوز مدار کنترل را تعویض کنید. از آنجا که کنتاکتورها در حالت عادی مکانیزم محافظت از اضافه بار را ندارند، در جریان خاصی ممکن است به هم بچسبند. اطلاع از این موضوع در روند سرویس و نگهداری کنتاکتورها تاثیر گذار است.

علل و راه حل سوختن سیم پیچ

اگر ولتاژ اعمال شده به سیم پیچ کنتاکتور کمتر یا بیشتر از مقدار نامی باشد، ممکن است سیم پیچ بسوزد. ورود گرد و غبار و اجسام خارجی به شکاف هوای سیم پیچ این امر را تسریع می کند. اگر با سوختن سیم پیچ مواجه شدید، ابتدا ولتاژ و فرکانس سیگنال فرمان را بررسی کنید. سپس مطمئن شوید ولتاژ تغذیه سیم پیچ از پایداری لازم برخوردار است. برای جلوگیری از سوختن کویل، کنتاکتور باید با مقادیر ولتاژ و جریان مشخص شده در کاتالوگ تغذیه شود.

یکی دیگر از عوامل آسیب به سیم پیچ کنتاکتور، طول زیاد کابل بین مدار فرمان سیم پیچ است. افت ولتاژ در کابل بلند زیاد است و بسته شدن تیغه را دچار مشکل می کند. ورود کثیفی یا ذرات خارجی به کنتاکتور، شرایط سخت جوی و خوردگی می تواند در فرآیند بسته شدن کنتاکتور به خصوص در کنترل از راه دور اختلال ایجاد کند. در صورت مواجه شدن با چنین شرایطی، کنتاکتور باید با جریان هوای تمیز پرفشار تمیز شود. همچنین سلامت محفظه باید مورد بررسی قرار بگیرد و منافذ احتمالی آن بسته شود.

جمع بندی

سرویس و نگهداری کنتاکتور از خرابی آن پیشگیری می کند. عوامل مختلفی می توانند منجر به خرابی کنتاکتور شوند. رایج ترین خرابی های کنتاکتور مربوط به سوختن سیم پیچ و چسبیدن تیغه ها است. خرابی فنرهای نگهدارنده نیز می تواند در برخی موارد اتفاق بیافتد. مهمترین علل خرابی کنتاکتور عبارتند از:

نصب نادرست
تعمیر و نگهداری نامناسب
اضافه بار الکتریکی
تراز نبودن کنتاکتور یا شل بودن ترمینال ها
ورود آلاینده ها و عوامل محیطی ناخواسته به فضای داخل کنتاکتور
استرس مکانیکی بیش از حد
بالارفتن عمر کنتاکتور و قطعات داخلی
عدم پایداری ولتاژ تغذیه بوبین

با رعایت نکات لازم در زمان نصب و استفاده از کنتاکتورها و اجرای برنامه سرویس و نگهداری کنتاکتور، قابلیت اطمینان و طول عمر کنتاکتورها به میزان قابل توجهی بهبود یافته و عملکرد بی وقفه سیستم های الکتریکی تضمین می شود.